Parlamenter Demokratik Cumhuriyet yaşamımızda, bugüne kadar altı kez yapılan halkoylamalarının yedincisini 16 Nisan 2017 tarihinde gerçekleştireceğiz. Bugüne kadar yapılan halkoylamalarının Türkiye ve Eskişehir sonuçlarını, bu yazımda sizlerle paylaşmak istiyorum. (Yazı içinde kullanılan oransal veriler, TÜİK sitesinden alınmıştır.)
Birinci Halkoylaması - 9 Temmuz 1961
27 Mayıs darbesinden sonra hazırlanan ve 1961 Anayasa değişikliğini içeren halkoylaması, ülkemizde gerçekleştirilen ilk halkoylamasıdır. Yapılan oylamada, Anayasa değişiklikleri yüzde 61,74 oy oranıyla kabul edilmiştir.
Halkoylamasının sonuçları;
Katılım oranı: Türkiye yüzde 80,96, Eskişehir yüzde 86,26
EVET: Türkiye yüzde 61,74, Eskişehir yüzde 65,36
HAYIR: Türkiye yüzde 38,26, Eskişehir yüzde 34,64
İkinci Halkoylaması - 7 Kasım 1982
12 Eylül darbesinden sonra hazırlanan ve 1982 Anayasa değişikliğini içeren halkoylaması yüzde 91,37 oy oranıyla kabul edilmiştir. Anayasanın kabulüyle, Kenan Evren’in Cumhurbaşkanlığı da onaylanmıştır. Halkoylamasının sonuçları;
Katılım oranı: Türkiye yüzde 91,27, Eskişehir yüzde 93,87
EVET: Türkiye yüzde 91,37, Eskişehir yüzde 92,80
HAYIR: Türkiye yüzde 8,63, Eskişehir yüzde 7,20
Üçüncü Halkoylaması - 6 Eylül 1987
82 Anayasası ile getirilen siyasi yasakların kaldırılması, yapılan halkoylamasında yüzde 50,16 oranında evet oyuyla kabul edilmiştir. Geçersiz oyların en yüksek olduğu halkoylamasıdır. Halkoylamasının sonuçları;
Katılım oranı: Türkiye yüzde 93,64, Eskişehir yüzde 95,47
Geçersiz oy oranı: Türkiye yüzde 4,17, Eskişehir yüzde 4,60
EVET: Türkiye yüzde 50,16, Eskişehir yüzde 48,28
HAYIR: Türkiye yüzde 49,84, Eskişehir yüzde 51,72
Dördüncü Halkoylaması - 25 Eylül 1988
Dönemin ANAP iktidarı tarafından, yerel seçimlerin bir yıl erkene alınması halkoyuna sunulmuş ve yüzde 65,00 oranında Hayır oyuyla kabul edilmemiştir. Bugüne kadar yapılan halkoylamaları içinde HAYIR çıkan tek oylamadır. Halkoylamasının sonuçları;
Katılım oranı: Türkiye yüzde 88,82, Eskişehir yüzde 92,58
EVET: Türkiye yüzde 35,00, Eskişehir yüzde 33,36
HAYIR: Türkiye yüzde 65,00, Eskişehir yüzde 66,64
Beşinci Halkoylaması - 21 Ekim 2007
Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi ve milletvekili genel seçimlerinin 5 yıldan 4 yıla indirilmesini, yüzde 68,95 oranında Evet oyuyla kabul edilmiştir. Katılım oranının en düşük oranda gerçekleştiği halkoylamasıdır.
Halkoylamasının sonuçları;
Katılım oranı: Türkiye yüzde 67,51, Eskişehir yüzde 75,18
EVET: Türkiye yüzde 68,95, Eskişehir yüzde 56,94
HAYIR: Türkiye yüzde 31,05, Eskişehir yüzde 43,06
Altıncı Halkoylaması - 12 Eylül 2010
Anayasanın bazı maddelerinin değiştirilmesini içeren halkoylaması yüzde 57,88 oranında Evet oyuyla kabul edilmiştir. Bu oylamada seçimlere katılma oranının en düşük olduğu ikinci halkoylamasıdır. Halkoylamasının sonuçları;
Katılım oranı: Türkiye yüzde 73,71, Eskişehir yüzde 82,84
EVET: Türkiye yüzde 57,88, Eskişehir yüzde 45,98
HAYIR: Türkiye yüzde 42,12, Eskişehir yüzde 54,02
Bu verilerden, halkoylamalarının Türkiye ve Eskişehir sonuçları karşılaştırıldığında;
1-Eskişehir’de halkoylamasına katılımın, ülke ortalamasından yüzde 5-9 oranında daha yüksek olarak gerçekleştiği,
2- AK Partinin iktidara geldiği tarihten önce yapılan halkoylamalarında, ilimizde yaklaşık olarak ülke sonuçlarına paralel sonuçlar elde edilirken, AK Parti iktidarı döneminde yapılan 2007 ve 2010 halkoylamalarında; bu siyasal döngünün değiştiği ve her iki halkoylamasında da; Evet oylarının, ülke ortalamasından yüzde 12,00 oranında daha az, Hayır oyları ise yüzde 12,00 oranında daha yüksek olarak gerçekleştiği,
3-Bu durumun 2014 yılında yapılan Cumhurbaşkanlığı seçim sonuçlarıyla da paralellik arz ettiği, sonuçları çıkmaktadır.
Kuşkusuz siyasette her zaman 2+2 = 4 etmeyebilir. Ancak uzun yıllara dayalı olarak seçmen davranışlarını ölçmemize yardımcı olan bu verileri yok saymak da doğru değildir. Bu saptamalar, siyasal gözlem ve öngörülerim ışığında, ilimizde 16 Nisan tarihinde yapılacak olan halkoylamasında, yaklaşık olarak benzer bir sonucun çıkması sürpriz olmayacaktır.
HALKOYLAMALARI, TÜRKİYE VE ESKİŞEHİR
İbrahim Arslan