Bir zümrenin değil herkesin cumhurbaşkanı olmalıdır
CHP’li Av. Emre Genç, anayasa değişiklik paketinde yer alan 6’ıncı ve 7’inci maddeleri değerlendirdi.
6. madde Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nda Değişiklik Yapılması Dair Kanun Teklifi'nin altıncı maddesine göre, TBMM, Meclis Araştırması, Genel Görüşme, Meclis Soruşturması ve Yazılı Soru yollarıyla bilgi edinme ve denetleme yetkisini kullanacak. Gensoru, denetleme yetkisinden çıkarılacak. Meclis Araştırması, belli bir konuda bilgi edinmek için yapılan incelemeden ibaret olacak. Genel Görüşme, toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun TBMM Genel Kurulunda görüşülmesi şeklinde gerçekleştirilecek. Yazılı Soru, en geç 15 gün içinde cevaplanacak. Milletvekilleri, yazılı soruları bakanların yanı sıra cumhurbaşkanı yardımcılarına da yöneltebilecek. Meclis Araştırması, Genel Görüşme ve Yazılı Soru önergelerinin verilme şekli, içeriği ve kapsamı ile araştırma usulleri Meclis İçtüzüğü ile düzenlenecek.
DEĞERLENDİRME
Türkiye Büyük Millet Meclisi halkın iradesinin yüzde yüzünü temsil etmektedir. Yasama faaliyetleri asıl görevi olan TBMM aynı zamanda Anayasal düzen içersinde Yürütme faaliyetlerini yani Başbakan ve Bakanları denetlemektedir. Mevcut sisteme göre hükümet kurulduktan sonra programını açıklar ve güvenoyuna sunar. Güvenoyu alabildikleri taktirde hükümet görevine başlar. Güvenoyu aldıktan sonra göreve başlayan hükümet faaliyetleri esnasında sorumsuz değildir. Başbakanın ve bakanların sorumluluğu bulunmaktadır. Milletvekilleri tarafından kullanılan denetleme yetkilerinden en önemlisi gensorudur.
Peki Gensoru Nedir?
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde, milletvekillerince başbakana ya da bakanlardan birine bir sorunla ilgili olarak sorulan ve görüşmeler sonunda o konuda soruşturma açılması istenebilen sorudur. Getirilmek istenilen sistem her ne kadar cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi denilse de ortada bir hükümet bulunmamaktadır. Sadece ülkeyi yöneten bir kişi ve onun atadığı bakanlar bulunmaktadır.Atanan bakanların ve başkan yardımcılarının Türkiye Büyük Millet Meclisinden içinden atanması gibi bir durumda söz konusu değildir. Gensorunun denetim yetkisinden çıkarılması ile birlikte cumhurbaşkanı tarafından atanan bakanların denetim yolu kapatılmıştır. Kısacası bir bakan ben dilediğimi yaparım kimse bana karışamaz diyecektir. Böylelikle halkı temsil eden meclis etkisiz kalacaktır. 1982 Anayasasına herhangi bir sorun hakkında Meclis Araştırması yapılmasını ve sorunun çözülmesini isteyebilmektedirler. Oluşturulan araştırma komisyonu sorunu detaylı bir şekilde araştırarak çözüm odaklı çalışmaktadır. Aylar önce öğrenci yurtlarında çıkan yangınlar ve hayatını kaybedenler uzun süre konuşulmuş ve bir çözüm üretilmesi istenilmişti. Getirilmek istenilen teklif kabul görmesi halinde böyle bir konunun araştırılması mümkün olmayacak sadece konu ile ilgili bilgi verilecektir. Böyle bir durum kesinlikle kabul edilemez.
********************
7. MADDE Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nda Değişiklik Yapılması Dair Kanun Teklifi'nin yedinci maddesine göre, anayasanın, cumhurbaşkanının nitelikleri ve tarafsızlığına ilişkin maddesi ile seçimine yönelik maddeleri, "adaylık ve seçim" başlığı altında birleştiriliyor. Cumhurbaşkanı, 40 yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından, doğrudan halk tarafından seçilecek. Cumhurbaşkanının görev süresi 5 yıl olacak. Bir kişi en fazla iki kez cumhurbaşkanı seçilebilecek. Teklifle, mevcut anayasadaki cumhurbaşkanlığına aday gösterilmesinde 20 milletvekilinin yazılı teklifini arayan hüküm kaldırılıyor. Ayrıca en son yapılan milletvekili genel seçimlerinde geçerli oylar toplamı birlikte hesaplandığında yüzde 10'u geçen siyasi partilerin ortak aday gösterebilmesi hükmü de değiştiriliyor. Cumhurbaşkanlığına, siyasi parti grupları, en son yapılan genel seçimlerde toplam geçerli oyların tek başına veya birlikte en az yüzde 5'ini alan partiler ile en az 100 bin seçmen aday gösterebilecek. Cumhurbaşkanı seçilen milletvekilinin TBMM üyeliği sona erecek.
DEĞERLENDİRME
2014 yılında Cumhurbaşkanı halk tarafından seçilmeye başlanmıştır. Seçimler 2 tur üzerinden yapılmakta ve ilk turda %50.1 oy alan aday Cumhurbaşkanı seçilmektedir. Her ne kadar Cumhurbaşkanı seçilebilmek için ilk turda %50.1 oy alınması yeterli olsa da Cumhurbaşkanı belli bir zümrenin değil herkesin cumhurbaşkanı olmalıdır. Bu değişik ile Cumhurbaşkanı’nın partili ve taraflı rolü vurgulanmaktadır. Bir partinin cumhurbaşkanı adayı olacak ve doğal olarak ona göre hareket edecektir. Anayasa değişiklik teklifine göre bir kişi en fazla iki defa cumhurbaşkanı seçilecektir. Görev yönünden süre sınırlaması getirilmesi bir çok ülkede benzeri görünen bir uygulamadır. Anayasal değişiklikleri bir bütün olarak değerlendirmek gerektiğini düşünüyorum. Anayasanın 116 Maddesine göre Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri birlikte ve aynı anda yenilenebileceği hükmü bulunmaktadır. Bu hükme göre “Cumhurbaşkanının ikinci dönemimde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde Cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilecektir.
Cumhurbaşkanı ile aynı siyasi eğilime sahip meclis seçimleri yenilediğinde Cumhurbaşkanı üçüncü kez bu göreve aday olacaktır. Böylelikle süre sınırlaması getiren madde hükmü etkisiz hale getirilecektir. Düzenleme içerisinde dikkat çeken bir diğer konu Milletvekillerin Cumhurbaşkanı adayı belirleyememesidir. Böylelikle milleti temsil eden vekillerin bireysel tercihleri önemi kalmayacaktır.
DEĞERLENDİRME
Türkiye Büyük Millet Meclisi halkın iradesinin yüzde yüzünü temsil etmektedir. Yasama faaliyetleri asıl görevi olan TBMM aynı zamanda Anayasal düzen içersinde Yürütme faaliyetlerini yani Başbakan ve Bakanları denetlemektedir. Mevcut sisteme göre hükümet kurulduktan sonra programını açıklar ve güvenoyuna sunar. Güvenoyu alabildikleri taktirde hükümet görevine başlar. Güvenoyu aldıktan sonra göreve başlayan hükümet faaliyetleri esnasında sorumsuz değildir. Başbakanın ve bakanların sorumluluğu bulunmaktadır. Milletvekilleri tarafından kullanılan denetleme yetkilerinden en önemlisi gensorudur.
Peki Gensoru Nedir?
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde, milletvekillerince başbakana ya da bakanlardan birine bir sorunla ilgili olarak sorulan ve görüşmeler sonunda o konuda soruşturma açılması istenebilen sorudur. Getirilmek istenilen sistem her ne kadar cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi denilse de ortada bir hükümet bulunmamaktadır. Sadece ülkeyi yöneten bir kişi ve onun atadığı bakanlar bulunmaktadır.Atanan bakanların ve başkan yardımcılarının Türkiye Büyük Millet Meclisinden içinden atanması gibi bir durumda söz konusu değildir. Gensorunun denetim yetkisinden çıkarılması ile birlikte cumhurbaşkanı tarafından atanan bakanların denetim yolu kapatılmıştır. Kısacası bir bakan ben dilediğimi yaparım kimse bana karışamaz diyecektir. Böylelikle halkı temsil eden meclis etkisiz kalacaktır. 1982 Anayasasına herhangi bir sorun hakkında Meclis Araştırması yapılmasını ve sorunun çözülmesini isteyebilmektedirler. Oluşturulan araştırma komisyonu sorunu detaylı bir şekilde araştırarak çözüm odaklı çalışmaktadır. Aylar önce öğrenci yurtlarında çıkan yangınlar ve hayatını kaybedenler uzun süre konuşulmuş ve bir çözüm üretilmesi istenilmişti. Getirilmek istenilen teklif kabul görmesi halinde böyle bir konunun araştırılması mümkün olmayacak sadece konu ile ilgili bilgi verilecektir. Böyle bir durum kesinlikle kabul edilemez.
********************
7. MADDE Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nda Değişiklik Yapılması Dair Kanun Teklifi'nin yedinci maddesine göre, anayasanın, cumhurbaşkanının nitelikleri ve tarafsızlığına ilişkin maddesi ile seçimine yönelik maddeleri, "adaylık ve seçim" başlığı altında birleştiriliyor. Cumhurbaşkanı, 40 yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından, doğrudan halk tarafından seçilecek. Cumhurbaşkanının görev süresi 5 yıl olacak. Bir kişi en fazla iki kez cumhurbaşkanı seçilebilecek. Teklifle, mevcut anayasadaki cumhurbaşkanlığına aday gösterilmesinde 20 milletvekilinin yazılı teklifini arayan hüküm kaldırılıyor. Ayrıca en son yapılan milletvekili genel seçimlerinde geçerli oylar toplamı birlikte hesaplandığında yüzde 10'u geçen siyasi partilerin ortak aday gösterebilmesi hükmü de değiştiriliyor. Cumhurbaşkanlığına, siyasi parti grupları, en son yapılan genel seçimlerde toplam geçerli oyların tek başına veya birlikte en az yüzde 5'ini alan partiler ile en az 100 bin seçmen aday gösterebilecek. Cumhurbaşkanı seçilen milletvekilinin TBMM üyeliği sona erecek.
DEĞERLENDİRME
2014 yılında Cumhurbaşkanı halk tarafından seçilmeye başlanmıştır. Seçimler 2 tur üzerinden yapılmakta ve ilk turda %50.1 oy alan aday Cumhurbaşkanı seçilmektedir. Her ne kadar Cumhurbaşkanı seçilebilmek için ilk turda %50.1 oy alınması yeterli olsa da Cumhurbaşkanı belli bir zümrenin değil herkesin cumhurbaşkanı olmalıdır. Bu değişik ile Cumhurbaşkanı’nın partili ve taraflı rolü vurgulanmaktadır. Bir partinin cumhurbaşkanı adayı olacak ve doğal olarak ona göre hareket edecektir. Anayasa değişiklik teklifine göre bir kişi en fazla iki defa cumhurbaşkanı seçilecektir. Görev yönünden süre sınırlaması getirilmesi bir çok ülkede benzeri görünen bir uygulamadır. Anayasal değişiklikleri bir bütün olarak değerlendirmek gerektiğini düşünüyorum. Anayasanın 116 Maddesine göre Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri birlikte ve aynı anda yenilenebileceği hükmü bulunmaktadır. Bu hükme göre “Cumhurbaşkanının ikinci dönemimde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde Cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilecektir.
Cumhurbaşkanı ile aynı siyasi eğilime sahip meclis seçimleri yenilediğinde Cumhurbaşkanı üçüncü kez bu göreve aday olacaktır. Böylelikle süre sınırlaması getiren madde hükmü etkisiz hale getirilecektir. Düzenleme içerisinde dikkat çeken bir diğer konu Milletvekillerin Cumhurbaşkanı adayı belirleyememesidir. Böylelikle milleti temsil eden vekillerin bireysel tercihleri önemi kalmayacaktır.